Lương y VÕ HÀ
Nhiều nghiên cứu hiện nay cho biết một số thảo dược lợi thấp thanh nhiệt và nhuận gan giải độc của Đông y có hàm lượng cao những chất chống oxy hoá có thể đáp ứng tốt việc điều trị viêm gan siêu vi do tác dụng làm giảm quá trình peroxide hoá lipid ở gan và tăng cường chức năng gan.
Triệu chứng.
Viêm gan siêu vi là một loại bệnh nhiễm trùng làm suy giảm chức năng của Can, Tỳ. Bệnh thường biểu hiện qua các triệu chứng hay mệt mỏi, chán ăn, giảm cân, đau hạ sườn phải, sốt nhẹ, nước tiểu vàng sẩm, có kèm theo vàng da, vàng mắt hoặc không. Nếu không được điều trị, bệnh có thể dẫn đến xơ gan hoặc ung thư gan.
Nguyên nhân.
Viêm gan siêu vi thuộc phạm vi các chứng hoàng đản của y học cổ truyền. Ở những người cơ thể suy nhược, ăn uống không hợp lý, tình chí không thoải mái, Can không được sơ tiết thường làm tổn thương Tỳ Vị. Tỳ Vị hư nhược, hàn thấp hoặc thấp nhiệt uất kết ở trung tiêu lại gặp phải thời khí ôn dịch dễ dẫn đến viêm gan. Theo các nhà khoa học, có nhiều loại siêu vi gây ra viêm gan. Nguy hiểm nhất là 2 loại siêu vi B và C. Tuy nhiên, không nhất thiết người mang mầm bệnh sẽ dẫn đến viêm gan. Hiện nay, người ta ước tính có khoảng 3% dân số thế giới mang mầm bệnh siêu vi gan, 90% số người trong tỷ lệ nầy mang trong mình virus viêm gan C nhưng không được phát hiện. Những người này không có bất cứ biểu hiện gì của bệnh cho đến khi hàng chục năm sau tình cờ qua một xét nghiệm nào đó cho thấy có sự hiện diện của mầm bệnh hoặc khi bệnh phát triển do cơ thể suy yếu. Thực tế nầy cũng phù hợp với quan điểm của y học cổ truyền trong việc phân định 2 yếu tố thấp nhiệt uất kết và thời khí ôn dịch đối với nguyên nhân gây ra viêm gan. Yếu tố thời khí ôn dịch liên quan đến các loại siêu vi. Nói cách khác, bệnh chỉ phát triển khi hội đủ 2 yếu tố thấp nhiệt và siêu vi. Thấp nhiệt là điều kiện cần thiết cho sự phát triển của siêu vi.
Cách chữa.
Kiện Tỳ, lợi thấp. Hàn có thể sinh thấp, thấp có thể sinh nhiệt. Hàn thấp hay thấp nhiệt tuỳ vào cơ địa, yếu tố chánh yếu vẫn là do thấp. Vì“Tỳ ố thấp”, nên Tỳ và thấp là tương quan giữa chính khí và tà khí trong bệnh viêm gan. Kiện Tỳ để nâng cao chính khí chống lại tà khí. Mặt khác, cần lợi thấp để thanh giải tà khí và bảo vệ khí hoá của Tỳ Vị. Tuỳ theo sự mạnh yếu của chính khí, kiện Tỳ có thể chỉ là một vài vị thuốc cay, ấm để kích thích tiêu hoá như hậu phác, vỏ bưởi, gừng hoặc thêm một số vị để bổ khí như nhân sâm, hoàng kỳ, đinh lăng, ngũ vị tử. Lợi thấp thường dùng những vị thuốc lợi tiểu hoặc tả hạ để hoá thấp theo 2 đường đại tiểu tiện.
Nhuận gan, giải độc. Nhuận gan, giải độc vừa nâng cao chức năng của gan vừa ngăn chận sự phát triển của tà độc. Theo các nhà khoa học, những tác nhân gây viêm gan hoặc hoại tử tế bào gan thường bắt đầu từ sự gia tăng quá trình peroxide hoá lipid ở màng tế bào. Do đó, bảo vệ gan phải bắt đầu từ những chất chống oxy hoá có tính năng ức chế qúa trình nầy. Những chất chống oxy hoá có rất nhiều trong các loại rau, quả, củ, nhất là những rau quả có vị chát, đắng, rau quả sậm màu hoặc màu vàng, tím, đỏ. Theo hướng nầy, trong những năm gần đây, người ta đã nghiên cứu và phát hiện được nhiều loại rau, củ có tác dụng nhuận gan giải độc của Đông y như nhân trần, tảo spirulina[i], rau om, chó đẻ răng cưa[ii]. . . có hàm lượng chất chống oxy hoá hướng gan có khả năng ức chế rất mạnh quá trình peroxide hoá ở gan. Ngoài ra, những chất nầy còn làm gia tăng hàm lượng GSH ở gan làm giảm hoạt độ các enzym SGOT và SGPT trong những trường hợp viêm gan siêu vi đang tiến triển. Cơ chế nầy có thể giải thích được những trường hợp chữa khỏi viêm gan từ kinh nghiệm dân gian bằng cách chỉ dùng một hoặc phối hợp của vài vị thuốc nam như nhân trần, chó đẻ răng cưa, rau om, lá gai, củ móp gai, quả dứa dại. Phần lớn những vị nầy thường có vị đắng, tính mát, có tác dụng lợi tiểu, lợi mật, sát trùng, tiêu viêm, giải độc. Thuốc có thể lợi tiểu để trừ thấp, có thể nhuận gan giải độc lại cung cấp được nhiều chất chống oxy hoá để nâng cao sức miễn dịch và bảo vệ tế bào gan.
Mới đây, tác giả có nhận được thơ của một bạn đọc ở địa chỉhoangphuong64@yaoo.com đề nghị phổ biến kinh nghiệm chữa khỏi bệnh viêm gan siêu vi C bằng cách “mỗi ngày một nắm rau om giã nát, ăn cả xác lẫn nước”. Bạn Phương cho biết từ kinh nghiệm hết bệnh viêm gan của 8 người khác, bạn đã áp dụng cho người mẹ bị viêm gan siêu vi C, “sau một tuần đi thử máu thấy bệnh giảm rõ rệt, cho đến nay, mẹ tôi đã hoàn toàn hết bệnh”.
Theo tính vị của Đông y, rau om vị đắng, chát, tính mát, không độc, có tác dụng lợi tiểu, lợi mật, giãn cơ, giãn mạch, giải phong, trừ nhiệt độc. Theo nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc trường Đại học Khon Kaen[iii], Thái Lan, rau om (Limnophila aromatica) là một trong số những loại thực vật có những chất chống oxy hoá có khả năng rất cao trong việc trung hoà những gốc tự do, tăng cượng hệ miễn dịch, bảo vệ những tế bào thành mạch máu và làm giãn mạch. Do đó, trong một số trường hợp, dùng rau om hoặc một vài vị thuốc nam chữa được viêm gan siêu vi là điều có thể hiểu được.
Sau đây là một bài thuốc nam đơn giản có tác dụng kiện Tỳ lợi thấp và nhuận gan giải độc.
Nhân trần 20g Vỏ bưởi 8g
Chó đẻ răng cưa 16g Hậu phác 12g
Thổ phục linh 16g
Nếu cơ thể quá suy nhược có thể gia thêm rễ đinh lăng 12g, nhiệt nhiều gia thêm rau má 12g, hạt dành dành 12g, báng tích nhiều gia vỏ đại 8g.
Lưu ý.
Đối với những người dùng thuốc Đông y để tự chữa bệnh viêm gan, điều cần lưu ý là tính đối kháng với yêu cầu kiện Tỳ của những loại thuốc lợi thấp và nhuận gan giải độc. Phần lớn các loại thuốc lợi thấp và nhuận gan giải độc đều có tính bình hoặc hàn. Những thuốc nầy đều có khuynh hướng làm trệ Tỳ nhất là đối với những người có thể tạng hư hàn dễ phát sinh đầy bụng, đi cầu lỏng, phân nát. Do đó, khi những triệu chứng nầy xảy ra cần tạm ngưng hoặc giảm bớt liều lượng những vị thuốc hàn và bổ sung những vị cay ấm để kiện Tỳ. Đây là một trong những lý do khiến một bài thuốc hay vị thuốc có kết quả tốt với người nầy nhưng không hiệu lực với người khác. Bài thuốc hay vị thuốc có thể là chủ dược. Tuy nhiên, nó phải được vận dụng hợp lý trong bối cảnh cơ địa và diễn biến của bệnh tình.
Ngoài ra, bên cạnh việc dùng thuốc, chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh có vai trò vô cùng quan trọng trong việc điều trị và ngăn chận bệnh tái phát. Cần ăn đủ chất đạm, nhiều rau quả, nhiều ngũ cốc thô; giảm chất béo, các loại thịt đỏ và những thức ăn chiên, nướng. Tránh uống rượu, hút thuốc. Sinh hoạt lành mạnh và nghỉ ngơi hợp lý giúp tăng cường sức đề kháng và giảm bớt nhu cầu chất chống oxy hoá để gan sớm hồi phục.
[i] Tác dụng bảo vệ gan của một vài dược liệu. www.cimsi.org.vn/tapchi/sottyd/bai10.4.2001-htm.
[ii] Phenolic antioxidants from the whole plant of phyllanthus urinaria. www.3interscience.wiley.com.
[iii] Antioxidants and vascular protective activities of cratoxylum formosum, syzygium and limnophila aromatica. www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez
